تعداد زیادی از گیاهان دارای خواص رنگزایی نهفته هستند، این خواص سبب به وجود آمدن رنگهای فراوانی در حمام رنگرزی شده و اسرار آن توسط دانش گشوده خواهد شد. ماده رنگزایی که از یک گیاه استخراج می شود می تواند واضح، روشن، لطیف و حساس باشد. هر ماده رنگزایی دارای زیبایی و فریبندگی خاص خود است. تدارکات و آمادگی برای یافتن مواد رنگزا در طبیعت مشکل نیست. تعداد گیاهان وحشی و غیر وحشی، شامل بعضی از موارد مورد توجه قرار گرفته مانند گیاهان علفی، دارای پتانسیل قوی رنگی می باشند و همچنین مواد ضایعاتی مثل پوست پیاز، قسمتهای هرس شده درختان و بوته ها را می توان برای استفاده در رنگرزی جمع آوری نمود. در هنر- صنعت قالی بافی، هنر رنگرزی با استفاده از گیاهان اهمیتی فزون تر نسبت به طراحی و بافندگی دارد و می توان چنین اظهار نمود که، بدون وجود رنگ، نقشی آفریده نمی شود. علم رنگرزی در گذشته بسیار پیچیده بود و رموز آن همیشه در خانواده های رنگرز باقی می ماند و کمتر کسی می توانست از اسرار آن آگاهی یابد. هر رنگرز با بکار بردن شیوه های مختص به خود رنگهائی با تونالیته های مشخص را تولید می کند که مشابه آنها را تقریباً در سایر کارگاهها نمی توان یافت به همین دلیل مشخصه رنگ یکی از عوامل تشخیص بافته های مناطق مختلف می تواند باشد .
سابقه استفاده از رنگرزی طبیعی برای رنگرزی الیاف بسیار طولانی تر از رنگهای مصنوعی است چرا که تا پیش از سال ۱۸۴۰اساساً رنگهای مصنوعی که به رنگهای شیمیایی هم معروف است تولید نشده بود. رنگرزی طبیعی، حاصل رنگرزی با گیاهان، برخی حشرات و مواد کانی می باشد که به روشهای گوناگون رنگرزی، آنها استخراج شده و در رنگرزی به کار گرفته می شوند، از جمله این رنگزا ها می توان به روناس، قرمز دانه، اسپرک، نیل، وسمه، پوست بعضی از میوه ها، چای و قهوه یا رنگ های حیوانی که موجوداتی مانند حشره قرمز دانه و صدف ارغوان مولد آنها هستند و یا از معادن استخراج می شوند مانند خا ک رس اشاره کرد. رنگ های طبیعی به کار رفته در هنر ایرانی در پیوندبا طبیعت و جهان بر جلوه پیرامون، هزاران معنی و نقش می آفرینند. شیوه رنگرزی طبیعی خاص باعث شده است تا اشیاء هنری مانند فرش، بی بدیل آفریده شوند و تمدنی کهن را پر بار سازند. فنی که دانش آن سینه به سینه منتقل شده و با یاری جستن از طبیعت پر ثمر گشته است ومی توان گفت علت معروفیت و مرغوبیت فرش ایران، زیبایی و دوام رنگ های طبیعی و رنگرزی خاص آنها بوده است .
به هر تقدیر، باید توجه داشت که یکی از ویژگی های و ممیزه قالی ایران که از گذشته تا به امروز باعث شهرت و اعتبار جهانی آن بوده است، ویژگی رنگ و رنگرزی است که به واسطه استفاده از مواد رنگزای طبیعی در رنگرزی الیاف مصرفی قالی، همه مهارت، تخصص و هنر دست اندرکاران قالی را جلوه گر می سازد. این حرفه به صورت اسرارخانوادگی نسل به نسل انتقال یافته و همواره با هنر ایرانی به صورت یک اثر ملی و فرهنگی خود را در فرش دستباف نشان داده است. امروزه بازارهای جهانی فرش دستباف علاقمند رنگ های گیاهی است، از جمله
دلایل آن جاذبه رنگ های طبیعی در برابر رنگ های مصنوعی است، دلیل دوم آن سالم بودن رنگ های طبیعی در زمان مصرف است و دلیل سوم آن جنبه اجتماعی و فرهنگی آن است که ایجاد اشتغال در داخل کشور نموده و هنر و فرهنگ ایرانی را با صدور فرش دستباف صادر می نماید.
